Chrzan (Armoracia rusticana) – utarty chrzan ma duże znaczenie dietetyczne, ułatwia trawienie białka zwierzęcego, ułatwia przyswajanie pokarmów i pobudza wydzielanie soków trawiennych oraz usprawnia całą przemianę materii. Z uwagi na właściwości bakteriobójcze, chrzan działa zabójczo na niektóre bakterie. Pomocny jest w reumatyzmie, w bólach korzonków nerwowych i innych nerwobólach, dzięki jego właściwościom rozgrzewającym. Ponadto dostarcza on organizmowi naturalne witaminy, przede wszystkim kwas askorbinowy (witamina C). Skutecznie likwiduje krwawienie dziąseł.
DZIAŁANIE
- W profilaktyce i terapii
– Ma działanie bakterio-, grzybo-, wiruso- i pierwotniakobójcze
– Stosowany jako środek moczopędny przy puchlinie wodnej, kamicy moczowej i gośćcu
– Miazgi z korzenia używa się do nacierania przy zapaleniu korzonków nerwowych, bólach mięśniowych
– Świeży sok z chrzanu i jego wodne roztwory zwiększają wydzielanie się kwasu solnego w żołądku i leczą skutecznie jego nieżyty z niedokwaśnością soku żołądkowego
– Wzmaga przemianę materii
– Poprawia pracę wątroby i nerek
– Jest pomocny przy przeziębieniach
– Utarty i zwilżony octem chrzan to znakomity plaster rozgrzewający i uśmierzający bóle stawów, korzonków, mięśni, bóle reumatyczne - W kosmetyce
– Sok z korzenia działa regenerująco i oczyszczająco na cerę tłustą
– Rozjaśnienia piegi i plamy
– Regeneruje skórę
ZASTOSOWANIE
- Owinięta w chrzan wędlina czy ser dłużej zachowają świeżość, bo zawarte w liściach fitoncydy, naturalne siarczki bakteriobójcze niszczą bakterie, wirusy i grzyby
- Liście i kawałki korzenia dają aromat, jędrność i trwałość kiszonym ogórkom, a marynatom smak
- Z korzenia przygotowuje się przyprawę z dodatkiem octu i śmietan
W kuchni wykorzystuje się świeżo utarty korzeń chrzanu z sokiem z cytryny jako dodatek do mięs, wędlin czy pasztetów. Używa się go również do tłustych i ciężkostrawnych potraw, ponieważ poprawia ich smak, ale przede wszystkim dlatego, że ułatwia trawienie. Chrzan jest niezastąpiony do przygotowania sosów na zimno lub na ciepło do jaj, ryb i mięs. Może także być składnikiem surówek ze śmietaną, jogurtem lub majonezem. Pasuje też do innych surówek np. z dyni, selera, marchwi i jabłka. Bez wątpienie najpopularniejszym połączeniem jest ćwikła z chrzanem. Do sałatek można natomiast wykorzystać młode listki chrzanu.
DAWKOWANIE
Zalecana dawka doustna wynosi 20 g świeżego tartego korzenia chrzanu na dzień (w dwóch porcjach).
Nalewka z chrzanu 250 g świeżo utartego chrzanu zalewamy pół litrem czystej wódki. Najlepiej w dużym słoju, odstawiamy na tydzień w ciemne miejsce, po czym odcedzamy. Powstałą nalewkę stosujemy do smarowania bolących miejsc na rękach, nogach i kręgosłupie, w nerwobólach.
Masło chrzanowe 1 paczka masła, 4 łyżki tartego chrzanu, 1 łyżeczka soli, 1 łyżeczka soku z cytryny, szczypta cukru. Wymieszać chrzan z sokiem z cytryny, masło utrzeć z solą i w czasie ucierania stopniowo dodawać chrzan. Dokładnie wymieszać, zawinąć w folię aluminiową formując osełkę lub kostkę, włożyć do zamrażalnika.
Syrop z chrzanu 100 g świeżego startego chrzanu, zalewamy 1/2 szklanki letniej przegotowanej wody i pozostawiamy pod przykryciem na pół godziny. Po czym płyn odcedzamy, dodajemy do niego 100 g miodu i dokładnie mieszamy. Syrop podajemy 3 razy dziennie po łyżce (dorosłym), natomiast dzieciom po małej łyżeczce. Syrop poprawia apetyt i zwalcza suchy męczący kaszel
Wino chrzanowe 50 g świeżo utartego chrzanu, 40 g rzeżuchy wodnej zalać 2 litrami białego wina. Odstawić na 5 dni w ciemne miejsce, potem odcedzić i pić po pół szklanki dziennie. Wino poprawia apetyt, ułatwia trawienie, wspomaga cały organizm.
Napar z mieszanki ziołowej liść borówki, 2 cz. ziela połonicznika lub rdestu ostrogorzkiego, 1 cz. liścia mącznicy lub gruszy, 2 części liścia ortosyfonu, 1 część ziela nawłoci, 2 części nasion pietruszki, selera lub korzeń (albo owoc), lubczyku 2 cz. Wymieszać. 1 łyżka na szklankę wrzątku, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 3 szklanki naparu dziennie.
W kosmetyce
Tonik do mycia twarzy – drobno utarty świeży korzeń chrzanu zalewamy pół litrem mleka i gotujemy. Ciepłym, podgrzanym roztworem przemywamy twarz rano i wieczorem. Cera będzie delikatna i wybielona.
Chrzanowa maseczka – świeży starty korzeń potrzeć i wymieszać z naturalnym jogurtem, nałożyć na twarz. Po 15 minutach spłukać letnią wodą.
Tonik rozjaśniający – średniej wielkości, świeży, drobno pokrojony korzeń, zalać szklanką octu winnego. Odstawić w ciemne miejsce na dwa tygodnie. Potem przecedzić płyn i przemywać nim skórę pokrytą piegami lub plamami wątrobowymi rano i wieczorem.
Tonik regenerujący naskórek – utarty świeży chrzan, zalać białym winem gronowym, dokładnie wymieszać. Odcedzić i smarować twarz 2-3 razy dziennie.
Tonik dla każdej cery świeży drobno utarty chrzan, zalać octem jabłkowym tak, aby przykrył chrzan. Odstawić w ciemne miejsce na dwa tygodnie. Przemywać twarz rano i wieczorem. Tonik pielęgnuje każdy rodzaj skóry posiada właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze.
Piwo chrzanowe około 50 g świeżego korzenia drobno siekamy i zalewamy 1 litrem piwa. Zostawiamy pod przykryciem 1 dzień, następnie odcedzamy. Pijemy małymi porcjami w celu oczyszczenia organizmu ze zbędnych złogów. Kurację możemy powtarzać kilkakrotnie z 4-5 dniową przerwą.
SKŁAD
Korzenie i liście chrzanu zawierają glukozynolaty – fitoncydy o działaniu przeciwdrobnoustrojowym (alternatywy dla antybiotyków). Do glukozynolatów należy synigryna i glukonasturcyina. Pod wpływem enzymów i kwasów glukozynolaty uwalniają olejek gorczyczny o ostrym, drażniącym i duszącym zapachu (izosiarkocyjanian allilu). W liściach i korzeniu jest obecna witamina C w znaczących ilościach (ok. 0,25-0,3%). Zawartość synigryny w korzeniu wynosi ok. 0,2%. Chrzan jest bogaty w siarkę, jod, żelazo, wapń i magnez. W liściach i korzeniu występują flawonoidy: kwercetyna, kemferol i rutyna, ponadto kumaryny, kwasy fenolowe, enzymy (mirozynaza, peroksydaza). Ciekawym związkiem jest fenyloetyl, który jest powiązany z glikozydami siarkowymi i ma właściwości antybakteryjne.
PRZECIWWSKAZANIA I INTERAKCJE
Chrzanu powinny unikać osoby cierpiące na ostre nieżyty żołądka, stany zapalne przewodu pokarmowego, schorzenia nerek i wątroby
Zawarty w nim olejek lotny drażni błony śluzowe układu pokarmowego, a w większych ilościach może poważnie je uszkodzić i spowodować stany zapalne
CHARAKTERYSTYKA ROŚLINY
Chrzan jest byliną z rodziny krzyżowych Cruciferae. Występuje w Europie i Azji. W stanie naturalnym można go spotkać w całej Polsce. Jest również uprawiany do celów spożywczo-dietetycznych, przyprawowych, a także leczniczych. Chrzan wytwarza pod ziemią mięsiste, rozgałęzione korzenie. Liście odziomkowe są duże, jajowate, długoogonkowe. Wysoką do ok. 50 cm łodygę zdobią zielone, lancetowate, siedzące liście, od maja zaś gęste grona białych, promienistych kwiatów.
Pochodzi z Europy Wschodniej, w której był uprawiany już od IX wieku. Znany i ceniony był już w starożytności, Rzymianie i Egipcjanie cenili jego zdrowotne i konserwujące właściwości.
Chrzan zajmuje zaszczytne miejsce w tradycji chrześcijańskiej – jest nieodzownym elementem świątecznej Wielkanocnej święconki. Zapewnić nam ma przez cały rok zdrowie i siły witalne. W każdym koszyczku powinien znajdować się nie tylko jako element dekoracyjny, ale jak nakazuje tradycja poświęcony, smaczny, piekący, szczypiący chrzan powinno się zjeść rano na czczo, aby potem do woli objadać się bezkarnie, obficie i tłusto przygotowanymi specjałami. Chrzan to niezastąpiony lek profilaktyczny, nie tylko podczas świątecznego ucztowania.